Backstage | Interview | De Speld Theater

Wie kent De Speld niet? Het satirische online magazine, met o.a. een vaste rubriek in De Volkskrant, neemt sinds jaar en dag het nieuws op de hak. Soms schuurt het zo dicht aan tegen de werkelijkheid dat je twee keer moet kijken of het wel klopt. Nu waagt het collectief de sprong naar het podium.

Oprichter van De Speld Jochem van den Berg haast zich te zeggen: ‘Daar hebben we professionele acteurs voor gevraagd hoor, we gaan niet zelf acteren.’ Hun kracht ligt eerder in het bedenken van een vernuftig script. Alhoewel…in een voorstelling over de toekomst, zijn andere krachten aan het werk: GPT-3 bijvoorbeeld. Dat is een algoritme (een instructie, een stukje code, dat iets kan oplossen). In het geval van De Speld Theater staat dit algoritme aan de basis van het script voor de ideale theateravond. Verwacht een confettikanon aan satirische scènes met namen als De nieuwe Ark van Noach, De overbodige show en De paperclipfabriek. Daarnaast worden dilemma’s gepresenteerd waar je nog nooit eerder over na hoefde te denken. De aloude vraag van Hamlet – ‘To be or not to be’ – heeft het algoritme ook al voor ons opgelost. Het is: To be.

Slim nadenken

Vier acteurs – Anne Lamsvelt, Xander van Vledder, Alex Hendrickx en Linde van den Heuvel – komen terecht in een wonderlijke wereld. Op een beeldscherm vertelt algoritme GPT-3 wat ze dienen te spelen. De Speld zou De Speld niet zijn als het niet behoorlijk ontspoort en algauw bevindt het publiek zich in een absurde wereld die toch herkenbaar is. Regisseur Leopold Witte (Orkater, Gooische Vrouwen, De Verleiders) reageerde enthousiast toen oprichter Jochem van den Berg zich bij hem meldde met zijn idee: ‘Het is een club interessante mannen en vrouwen, omdat ze ontzettend leuk kunnen schrijven en slim over de wereld nadenken.’

Jochem van den Berg: ‘De Speld staat bekend als kort: een pakkende kop, drie alinea’s tekst, boven op de actualiteit. Ik vroeg me af wat er zou gebeuren als je een langere lijn probeert te maken, met een spanningsboog, hoe zou dat werken? Tegelijkertijd was ik bezig met de research voor een boek over technologieën in de toekomst. Ik dacht: misschien kunnen die twee dingen wel samenkomen? Ik kwam met dat vage verhaal bij Leopold en hij vond het nog interessant ook! Zijn werk bij Orkater en De Verleiders sprak me aan: de afwisseling in scenes, open naar het publiek en een bepaald type engagement. Zoiets past bij De Speld.’

Vertaalslag

De grote vraag is natuurlijk hoe je de vertaling maakt van De Speld naar het theater. Daar hebben de makers ook best even over nagedacht. Jochem: ‘Als experiment heb ik een tijdje dingen geschreven met een algoritme. Ineens dacht ik: als de voorstelling over de toekomst gaat, waarom laten we dan niet een algoritme de scènes schrijven? Dan spelen de acteurs wat de computer heeft bedacht.’

Leopold: ‘Maar de input komt natuurlijk van de schrijvers van De Speld. Zij geven opdrachten aan de computer die gekoppeld is aan de theatergeschiedenis. Daar rollen dan de scènes vanzelf uit. Het algoritme bepaalt de volgorde en het ritme. De computer ‘leest’ het publiek en past het programma aan zodat de ideale avond ontstaat.’

Jochem lachend: ‘We hebben als het ware ons onvermogen uitbesteed.’

Leopold: ‘Maar daarmee hebben jullie wel een geniale vondst gedaan. Het is een enorm innovatieve ontwikkeling voor het theater. De Speld Theater is de meest betrouwbare avond, met cijfers en data kun je gewoon berekenen wat de beste voorstelling is op dat moment.’

Het interview gaat door onder de afbeeldingen

Denkpatroon omgooien

Toen Jochem van den Berg in 2007, samen met Melle van den Berg, De Speld begon, wist hij al dat het voor hem niet om een studentengrap ging: ‘We keken naar The Onion, het Amerikaanse voorbeeld van De Speld, en dat bestaat al sinds de jaren tachtig. Ik wilde dat De Speld een instituut binnen het medialandschap zou worden, dat was mijn droom. Redelijk gelukt, haha. Onze satire sloeg aan.’

Leopold: ‘Bij goede satire wordt je denkpatroon omgegooid. Je denkt: ik snap iets en door een grap wordt het omgedraaid en geeft het je een kijkje in je eigen beperking. De lach wordt veroorzaakt doordat je denkt: verrek, zo heb ik er nog nooit naar gekeken. Of er worden twee dingen aan elkaar gekoppeld waarvan je het niet verwacht. Maar nu geef ik er grote woorden aan, het is vooral: moet je lachen of niet?’

Jochem: ‘Ja, je zegt wat iedereen wel voelt, maar wat nog niet is uitgesproken. De stijlvorm is dan een grap, een extra stoot die niemand verwacht. Dan heb je beste satire te pakken. De afgelopen jaren zijn er wel een aantal ‘wapens’ van de satiricus afgenomen trouwens. De werkelijkheid heeft ons inmiddels iets te vaak ingehaald. En het lijkt wel of machthebbers en politici tegenwoordig alleen nog praten in hyperbolen – de stijlfiguur van de overdrijving. Dus we moeten steeds andere manieren vinden om onze satire te bedrijven.’

Telefoonverslaafd

Voor de voorstelling hoef je de actualiteit niet nauwlettend in de gaten hebben gehouden, het gaat immers over wat er voor ons in het verschiet ligt. De Speld Theater kun je zien als een aanklacht tegen de toekomst, die je de ogen opent in het heden. Leopold: ‘Het is satire over het tijdperk waarin we leven en waar we naar toe gaan.’

Jochem: ‘Nogmaals: het algoritme bepaalt. En de acteurs zijn als het ware instrumenten geworden van het algoritme. Tegelijkertijd gaan ze er de strijd mee aan, want hoe lang doe je wat je opgedragen wordt door een anonieme computer?’

Leopold: ‘Dat thema speelt nu natuurlijk al: in hoeverre geven wij onze eigenheid op ten aanzien van de technologie. Zijn we niet allemaal slaaf van onze telefoon?’

Fluitend ten onder

De bonte verzameling scènes en sketches zijn grappig en een beetje pijnlijk tegelijk. Op zijn ‘Spelds’ wordt er vet aangezet. Jochem: ‘Een van mijn favoriete scènes gaat over vrouwelijk zaad. Een man heb je niet meer nodig, dus er is een scène die zich afspeelt in een kliniek waarbij de man zich vertwijfeld afvraagt hoe het nu verder moet.’

Leopold: ‘Het algoritme heeft geleerd dat alle verhalen van de mens die gaan over de toekomst, in zich hebben dat de mens uitsterft. Ten onder gaat.’

Jochem: ‘Ik moet er meteen bij zeggen: het wordt een hele vrolijke voorstelling!’

Leopold: ‘Jazeker, de mens gaat fluitend de toekomst tegemoet waarin hij straks zelf niet meer nodig is. Buitengewoon grappig. Daar komt nog bij dat niemand meer verantwoordelijkheid wil nemen voor iets. We schuiven alles af op ‘het systeem’: de technologie, de onderneming, de overheid. Daarom hebben wij het Ministerie van Zekerheid ontwikkeld. Daar weten ze precies hoe je om moet gaan met bureaucratie. We creëren met De Speld Theater een bizarre wereld en tegelijkertijd een avond waarop je heel veel pret hebt.’

Jochem: ‘Verwacht het onverwachte. Ga mee op avontuur de toekomst tegemoet.’

Leopold: ‘Het is echt een avond die jij wil. Alleen, dat wéét je nog niet.’