Backstage | Interview | Sander Burger
Totem is een film over de elfjarige Ama uit Rotterdam. Ze beleeft een spannend en magisch avontuur wanneer ze probeert te ontsnappen aan de politie die haar met haar familie wil terugbrengen naar Senegal, het land waar ze vandaan komen.
Om meer achtergrond informatie te krijgen, hebben wij een interview met regisseur Sander Burger gehad.
Waar en hoe ontstond het idee achter TOTEM
Rond 2002, ik woonde in Rotterdam, las ik in de krant dat er alleen al in die stad meer dan 40.000 illegalen zouden wonen. Die mensen wonen en werken ergens en hun kinderen moeten ergens naar school gaan. Daar wilde ik aanvankelijk een documentaire over maken, maar dat plan moest ik laten varen omdat het zo gevoelig lag. Een paar jaar later, ik had inmiddels kinderen, wilde ik nog steeds iets met dat onderwerp. Ik heb een Dardenne-achtig, socialistisch drama overwogen, maar ik vond het belangrijk om een zo breed mogelijk publiek te bereiken. Met mijn kinderen keek ik destijds mee met programma’s als Het Jeugdjournaal en Het Klokhuis en ik was onder de indruk van hoe zij serieuze thema’s weten uit te leggen aan jonge kinderen. Dat inspireerde me voor het ideedat je een volwassen, complex thema als illegaliteit ook in de vorm kan gieten van een familiefilm.
Hoe kwam je tot een familie met Senegalese roots en een dochter die Ama heet?
Los van alles wat men vindt over vluchtelingen in Nederland, begrijpt iedereen dat een kind niet in een oorlogssituatie thuishoort. Economische vluchtelingen zijn al lastiger uit te leggen. Daarom bedacht ik dat het een kind moest zijn uit een land dat eigenlijk veilig is. Daarmee zet je de boel meer op scherp. Het is een onwaarschijnlijk moeilijk onderwerp, maar je moet je er als maatschappij bewust van blijven dat een kind nooit de dupe mag worden van keuzes van de ouders. Omdat ik zelf uit Ivoorkust kom, connectie met West-Afrika heb en Senegal ken, had ik daar een gevoel bij. Bovendien zitten er vrij veel Senegalezen in Rotterdam. In het Afrikaans betekent de naam Ama ‘geboren op zaterdag’, maar het staat ook voor de afkorting ‘alleenstaande minderjarige asielzoeker’. Net als een Truman of Elckerlyc staat deze Ama voor al die kinderen als zij.
Waar kwam het totemdier vandaan?
Het beeld van een meisje naast een dier in de stad kwam al vroeg in me op. Vervolgens ben ik gaan kijken naar welke dieren er in Senegal voorkomen. Ik koos het stekelvarken, omdat het vanwege de zwart-wit gestreepte stekels grafisch een sterk beest is. Verder heeft het dier een lieve cavia-achtige kop, wat hem heel aaibaar maakt, maar hij bestaat tegelijkertijd voor 80% uit messcherpe stekels. Om hem iets bijzonders mee te geven heb ik hem heel groot gemaakt, zo is het ook direct helder dat het een niet-bestaand beest is.
Waarom koos je voor Rotterdam?
Havenstad Rotterdam heeft wat mij betreft de meeste internationale allure van alle Nederlandse steden. De dynamiek van deze stad, vol nieuwbouw en eigenzinnige architectuur, maakt het een geweldige plek om te filmen. Rotterdam heeft een prachtige skyline en een heel eigen karakter. Het mist dat oude van Utrecht of Amsterdam, maar heeft wel degelijk geschiedenis. En de stad is altijd in beweging: als je een jaar niet geweest bent staat er wéér een nieuw gebouw van 100 meter. In TOTEMis de stad niet alleen een decor; het is een personage in de film. Naast het visuele aspect is Rotterdam natuurlijk van oudsher een plek waar veel immigranten arriveren,wonen en werken.”
Hoe heb je het werken met kinderen in de hoofdrollen ervaren?
Je kan nog zo’n goed scenario schrijven, als dat juiste meisje niet gevonden wordt, dan hang je. Maar Amani stak meteen met kop en schouders boven andere kinderen uit. Ze is grappig, weerbaar, stoer en kwetsbaar. Omdat een kind nu eenmaal niet op de toneelschool gezeten heeft en ervaring ontbeert, cast je het dichtbij de rol die je voor ogen hebt. Ik zocht dus iemand die al voor 80 of 100 % Ama was. Daarna kijk je hoe naturel ze voor de camera is en wat het spectrum aan emoties is dat ze kan spelen. De eerste draaidag ging tegelijkertijd de corona-lockdown in. Dus iedereen had mondmaskers op, er was een internationale crew aan het werk en een grote set met een serieus wagenpark. Daar kan je een kind niet op voorbereiden. Hoewel ze de eerste dagen onder de indruk was, heeft ze zich er dapper doorheen geslagen. In ruwe materiaal zie ik geen verschillen in het acteren later in het proces.
Waarom wilde je werken met een animatronic?
Dat was mijn grootste droom, het leek me het summum van filmmaken. Ik was als kind fan van poppenspeler Jim Henson, van onder meer The Muppet Show, The Dark Crystal en Labyrinth. Ik wist meteen dat ‘t stekelvarken écht moest zijn en niet uit de computer moest komen. Ten eerste omdat het meisje zo een tegenspeler had, maar ook omdat een animatronic de tand des tijds doorstaat. E.T. uit 1982 ziet er nog steeds fantastisch uit, net als sommige scènes in Jurassic Park. Alle computereffecten uit die film uit 1993 geloof je niet meer, maar de animatronics staan nog overeind. TOTEMzal er over twintig jaar nog steeds realistisch uitzien. Het was wel een gigantisch zwaar en ingewikkeld apparaat om mee te werken. Bovendien trokken we nogal bekijks. Het was een vloek en een zegen, maar met het resultaat ben ik enorm blij. Het stekelvarken werd gemaakt door Rob's Prop Shop en zit qua mechaniek onwaarschijnlijk knap in elkaar. Er zit een poppenspeler in die het hoofd doet en het beest aanduwt. Daarnaast had Rob zelf een afstandsbediening waarmee hij alle sensoren bediende, zoals die van de mond en de ogen. Er zitten 48 motortjes in dat gezicht.
Waarom hebben jullie gekozen om met wijde lenzen te werken?
Die keuze was tweeledig: je komt daarmee heel dichtbij het meisje én dat enorme stekelvarken en je krijgt tegelijkertijd meer van de stad te zien. We filmden vaak met 12mm-lenzen, die zo wijd zijn dat ze het beeld vervormen in de hoeken. Dat combineert goed met het magisch-realisme van de film. We wilden zo speels mogelijk met het materiaal om kunnen gaan en omdat Rotterdam zo grafisch is, vindt je altijd wel een patroon van kloppende lijnen.