Interview regisseur Stijn Bouma - De Jacht op Meral Ö.
De toeslagenaffaire zit nog vers in ieders geheugen. Zo ook bij regisseur Stijn Bouma. Eerder maakte hij al een documentaire over de het schandaal, nu was het tijd voor een speelfilm. Het resultaat is een krachtig drama over overlevingsinstinct van ouders. Bouma vertelt in onderstaand interview meer over de film.
De Jacht op Meral Ö. is nu te zien in Chassé Cinema.
Waar komt jouw interesse in en betrokkenheid bij het toeslagenschandaal vandaan?
“Het begon met een lezing die toenmalig Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt van het CDA in 2020 gaf voor de Stichting Sociale Christendemocratie. Zijn verhaal over het toeslagenschandaal greep me ontzettend aan en ik zag meteen allemaal beelden voor me. Van kinderen die uit huis werden geplaatst, scheidingen, gedwongen huisverkopen... Ik proefde ook het Kafkaëske van het onderwerp: de enkeling die machteloos is tegenover de staat die er eigenlijk moet zijn om mensen te beschermen en te helpen. Dit onrecht, drama en lijden prikkelden heel erg mijn verbeelding, waarna ik me verder in het schandaal ben gaan verdiepen. Ik ben zoveel mogelijk artikelen gaan lezen, heb de hoorzittingen van de parlementaire enquêtecommissie gevolgd en ik heb contact gezocht met Pieter Omtzigt van het CDA en Renske Leijten van de SP, de Tweede Kamerleden die het schandaal aan het rollen hebben gebracht. Later heb ik ook gedupeerden ontmoet en de advocaten die hen bijstonden.”
Die ontmoetingen resulteerden in twee documentaires. Waarom wilde je met De Jacht op Meral Ö. ook nog een speelfilm over het toeslagenschandaal maken?
“In Alleen tegen de Staat uit 2021 heb ik vijf slachtoffers van het toeslagenschandaal hun persoonlijke verhaal laten vertellen. In Sheila versus de Staat uit 2023 heb ik het tergende afhandelingsproces van een toeslagouder en haar gezin vastgelegd. Maar ik bleef nog met te veel belangrijk restmateriaal zitten dat ook verteld moest worden. Om mezelf niet te herhalen en omdat ik een nieuwe artistieke uitdaging zocht, heb ik besloten al deze extra informatie te verwerken in De Jacht op Meral Ö.: een fictiefilm waarmee ik de kijker wilde terugnemen naar het oog van de storm die het toeslagenschandaal was en nog steeds is. Nu pas heb ik ook echt het gevoel dat ik alles over dit onderwerp heb gezegd.”
Is de film gebaseerd op één specifieke casus of is het een samenstelling van verschillende verhalen?
“Het is een samenstelling van verschillende verhalen, voornamelijk van vrouwen. Want de kinderopvangtoeslag stond vaak op hun naam, waardoor ze dieper in de problemen kwamen. Zo werd ‘alleenstaande moeder’ bijvoorbeeld één van de alarmsignalen in de risicoprofielen die de Belastingdienst opstelde. Door alle ellende zijn sommige vrouwen grenzen overgegaan en hebben ze dingen gedaan waar ze ontzettend veel spijt van hebben. Dingen die ze anders nooit zouden hebben gedaan en waarvoor ze zich erg schamen. Daarom vertel ik daar nu over in fictie-vorm en geef ik mijn visie op de kern van het probleem: ouders worden onterecht beschuldigd en raken daardoor in de schulden. Maar als ze aankloppen bij hulpinstanties, weten ze eigenlijk nooit precies: gaan deze mensen mij nou helpen of niet? Onbestaanbaar.”
Waarom heb je voor de rol van Meral Ö(ztürk) gekozen voor actrice Dilan Yurdakul?
“In Nederland is de poel van Turks-Nederlandse actrices nog vrij klein, zeker voor de rol die ik voor ogen had. Uiteindelijk heb ik met een aantal geschikte kandidaten koffiegedronken en gesprekken gehad. Van hen vond ik Dilan Yurdakul veruit het meest interessant. In de media is zij altijd heel erg open geweest over alles wat zij al in haar leven heeft meegemaakt: innerlijke worstelingen, depressies, therapieën... Zij is gevormd door kwetsbaarheid, stress en verdriet en juist die bagage vond ik essentieel voor de rol van Meral. Daarbij had ze de juiste leeftijd en volwassenheid en ook de klik en het vertrouwen die ik bij haar voelde, waren belangrijk. Dat alles gaf de doorslag.”
Sociaal rechercheur Ron van Waveren wordt gespeeld door Gijs Naber. Waarom hij?
“Enerzijds vind ik Gijs Naber een soort warme, knuffelbare beer. Anderzijds kan hij ook een bepaalde agressiviteit uitstralen. Juist die combinatie en ambiguïteit zocht ik. Ook vond Gijs het scenario sterk. Zijn personage probeert de wet en zijn werkinstructie zo goed mogelijk te volgen. Maar hij voelt ook twijfel. Want bij het toeslagenschandaal heeft de belastingdienst minimaal dertien wetten overtreden. Toenmalig Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt heeft in een commissiedebat zelfs eens gezegd dat de Belastingdienst een staat binnen een staat is. In die worsteling wilde Gijs Naber zich wel vastbijten.”
Waarom heb je gekozen voor Almere als locatie?
“Omdat in Almere relatief de meeste slachtoffers van het toeslagenschandaal wonen. De gemeente is zich daarvan bewust en daarom zet de stad zich nu erg in voor de gedupeerden. Ook waren zij bereid mijn film te ondersteunen. Zo hebben we veel scènes in hun gemeentehuis kunnen opnemen. Daarbij wilde ik in een Nederlandse film ook eens een andere stad dan Amsterdam laten zien.”
Wat ontroerde je op de set het meest?
“Dat waren verschillende momenten. Ik was aangedaan toen ik voor het eerst Merals huis zag dat door production-designer Hanna van der Haar was aangekleed. De SP heeft een boek uitgebracht met een fotoserie van alle gedupeerden thuis. Voor mij was dat een belangrijke inspiratiebron voor het interieur van Merals huis: eenvoudig, maar ook weer niet té armoedig. Toen dacht ik: nu ben ik écht de levens van de slachtoffers aan het reconstrueren. Het tweede moment was een monoloog van Meral als ze bij de bakker haar hart lucht. Dat was een zeer ontroerende scène. Niet alleen hoorde ik toen weer alle verhalen van de gedupeerden terug, ook realiseerde ik me op dat moment dat ík mijn stem aan hun leed en verdriet aan het geven was.”
Wat hoop je dat de impact van De Jacht op Meral Ö. zal zijn?
“Enerzijds hoop ik dat mijn film zal confronteren. Daarom heb ik in mijn drama de gewone leefwereld van mensen die proberen te overleven én de bureaucratische hiërarchie van de overheid zo hard mogelijk laten contrasteren. Anderzijds hoop ik dat mijn film zal aanzetten tot reflectie. Want uiteindelijk moeten we naar een vorm van bestaanszekerheid die is gebaseerd op vertrouwen, ook al maken mensen misschien weleens een foutje. Dat bleek ook uit het laatste rapport van de parlementaire enquêtecommissie: een fout werd meteen gezien als een ernstig vergrijp. En de consequenties daarvan waren desastreus.”
De Jacht op Meral Ö. is nu te zien in Chassé Cinema